Lịch Sử Game: 9 Thể Loại Tuyệt Vời Từng Thống Trị Đã Lụi Tàn (Và Tại Sao Chúng Xứng Đáng Tái Sinh)

Video game, với tư cách là một loại hình giải trí, đã tồn tại hơn nửa thế kỷ, với những ví dụ sớm nhất được ghi nhận từ cuối những năm 1950.

Giống như bất kỳ loại hình nghệ thuật nào khác, dù là hội họa, văn chương hay truyền hình, game đã trải qua khá nhiều xu hướng và sự tiến hóa trong suốt quãng thời gian dài đó. Kết quả là, một số thể loại game đã dần dần bị bỏ lại trong trang sử hoặc được hấp thụ vào các thể loại khác chiếm ưu thế hơn.

Mặc dù khó có khả năng những thể loại game này sẽ trở thành trụ cột chính của ngành công nghiệp game hiện đại, sẽ thật tuyệt vời nếu thấy một số nhà phát triển mới thử sức với phong cách cũ kỹ của chúng, chỉ để xem điều gì có thể xảy ra.

Người ta thường nói: cái gì lỗi thời hôm nay có thể là retro ngày mai. Một nhà phát triển đầy tham vọng nào đó có thể tạo nên một cuộc tái xuất hoành tráng cho những phong cách gameplay đã bị lãng quên từ lâu. Chúng tôi sẽ rất tán dương nỗ lực hồi sinh bất kỳ thể loại nào trong chín thể loại game dưới đây.

Ảnh tổng hợp các game Minecraft và Super Lucky, minh họa sự đa dạng của thể loại game.

9. Game Phiêu Lưu Dạng Văn Bản (Text Adventures)

Lấy Bình Đi!

Trong những ngày đầu của game trên máy tính cá nhân, những thứ như đồ họa là một thứ xa xỉ. Máy tính lúc đó chỉ đủ sức để hiển thị các dòng văn bản, nên các yếu tố hình ảnh gần như không thể thực hiện. Chính trong kỷ nguyên này, các game phiêu lưu dựa trên văn bản như Zork đã vươn lên mạnh mẽ, trở thành “nhà hát trong tâm trí” cho những người biết cách vận dụng trí tưởng tượng của mình.

Màn hình giới thiệu của game Zork I, một ví dụ điển hình của thể loại game phiêu lưu dạng văn bản.

Trong các game này, mọi thứ được mô tả cho bạn bằng những đoạn văn dài (hoặc đôi khi không quá dài), từ những gì bạn nhìn thấy, những gì bạn có thể lấy cho đến nơi bạn có thể đi. Thời đó cũng chưa có con trỏ chuột, nên bạn phải gõ các lệnh cụ thể vào dòng nhắc như “go west” (đi về phía tây) hoặc “get sword” (lấy kiếm).

Đây là một thể loại đòi hỏi tư duy “ngoài hộp”, vì các thuộc tính hữu ích của một căn phòng hay một vật phẩm có thể không phải lúc nào cũng rõ ràng chỉ qua mô tả. Game phiêu lưu dạng văn bản phần lớn đã bị hấp thụ vào các game visual novel và RPG, nhưng sẽ rất thú vị nếu thấy một câu chuyện ngang tầm với Disco Elysium mà không có bất kỳ yếu tố hình ảnh nào.

8. Game Bắn Súng Hồng Ngoại (Light Gun Games)

Chúng Ta Có Công Nghệ Rồi!

Súng hồng ngoại (light gun) từng là một trong những phương tiện điều khiển game phổ biến nhất, cả ở nhà và tại các khu arcade (game thùng). Một trong những game bắn súng hồng ngoại nổi tiếng nhất từng được tạo ra là Duck Hunt trên hệ máy NES, mặc dù cũng có nhiều game thùng kinh điển khác như House of the Dead, Point Blank và Time Crisis. Thật khó mà gọi là đi chơi game thùng nếu không dành ít nhất vài phút cầm lấy một khẩu súng nhựa.

Đối với súng hồng ngoại, việc theo kịp sự phát triển là khó khăn, không chỉ vì các thiết bị ngoại vi ngày càng ít được ưa chuộng, mà còn vì những thay đổi trong định dạng TV đã làm cho cảm biến dựa trên ánh sáng trở nên lỗi thời.

Tuy nhiên, vẫn còn một số ít game bắn súng hồng ngoại có thể chơi tại nhà sử dụng công nghệ như bộ điều khiển Joy-Con. Rõ ràng, việc tạo ra một game bắn súng hồng ngoại hoàn toàn mới cho bất cứ thứ gì ngoài Switch hoặc Switch 2 sẽ là một cuộc chiến khó khăn, nhưng thể loại này là một trụ cột quan trọng của lịch sử game arcade, xứng đáng được tồn tại và với phần cứng lý tưởng của nó.

Người chơi nhắm bắn một kẻ địch trong game Time Crisis, minh họa lối chơi của game bắn súng hồng ngoại.

7. Game Platformer Màn Hình Tĩnh (Side-View Platformer)

Mở Rộng Tầm Nhìn Của Bạn

Đây là một sự thật thú vị: trước khi có Super Mario Bros., rất nhiều game platformer sử dụng màn hình đơn, tĩnh vì các nhà phát triển không thể tìm ra cách làm cho nền game cuộn. Thay vào đó, các game này sẽ hiển thị bản đồ lớn hơn với các sprite nhân vật nhỏ hơn, cho bạn xem hành động từ góc nhìn ngang. Điều này bao gồm các game như Donkey Kong, Burger Time và Dig-Dug.

Ngày nay, đồ họa cuộn không còn là vấn đề, vì vậy nếu bạn làm game platformer, không có lý do gì để không theo cách tiếp cận phức tạp hơn. Tuy nhiên, các game như Burger Time lại thú vị chính vì hành động diễn ra rất dồn dập.

Nó có nhịp độ nhanh, gần như ngột ngạt, thực sự nhấn mạnh yếu tố thời gian và kỹ năng. Toàn bộ bản đồ hiện ra trước mắt bạn, và bạn cần nhận thức 100% về vị trí của mọi thứ. Đây sẽ là một thể loại tuyệt vời để tạo ra các game đối kháng.

Hình ảnh gameplay của game Burger Time, đại diện cho thể loại platformer màn hình tĩnh.

6. Game Chiến Thuật Giải Đố (Puzzle-Strategy)

Thực Sự Vận Động Trí Não

Đôi khi, trong các game nhập vai chiến thuật (strategy RPG), bạn có thể gặp một nhiệm vụ mang tính giải đố một chút, chẳng hạn như “đánh bại kẻ thù này bằng đơn vị cụ thể này” hoặc “phá hủy mục tiêu này mà không chạm vào chướng ngại vật kia”.

Trong những game đó, chiến đấu chiến thuật vẫn là yếu tố chính, và giải đố chỉ là một chút gia vị thêm vào. Tuy nhiên, trong quá khứ, có những game nhất định đã pha trộn giải đố và chiến thuật với mức độ ngang bằng.

Game nổi tiếng nhất của thể loại lai này là Lemmings, một game mà bạn không chỉ cần chỉ huy và quản lý một số lượng lớn đơn vị tự hành, mà còn cần giải một câu đố mở về bẫy và địa hình để dẫn dắt chúng đến nơi an toàn.

Đã có một số game lấy cảm hứng từ công thức này; “Lemmings” thậm chí còn là một thẻ tìm kiếm trên Steam. Tuy nhiên, đã rất lâu rồi không có bản phát hành nổi bật nào kết hợp giải đố và chiến thuật một cách đồng đều, và với sự kết hợp thể loại đang ở mức cao nhất, đây có thể là thời điểm tốt để thể loại này quay trở lại.

Màn chơi đầu tiên của game Lemmings, một ví dụ kinh điển về game chiến thuật giải đố.

5. Game Giáo Dục – Giải Trí (Edutainment)

Vừa Vui Lại Vừa Học!

Từ tận những năm 80, game đã nỗ lực để vừa mang tính giáo dục vừa mang tính giải trí, trong một thể loại thường được gọi là edutainment.

Có một số game thuộc thể loại này trên console, nhưng nếu bạn là một đứa trẻ thập niên 90, bạn có lẽ đang nghĩ đến các game kinh điển như Carmen Sandiego, Super Solvers và nhiều game Humongous Adventure. Bạn đang tự lừa dối bản thân nếu nói rằng bạn không học được ít nhất một điều gì đó từ những game đó.

Các môi trường đa dạng trong game giáo dục Putt-Putt Saves the Zoo.

Phong cách truyền thông giáo dục đặc biệt đó thật không may đã lỗi thời, với hầu hết các nhà phát triển liên quan đã giải thể hoặc bị sáp nhập bởi các công ty khác từ lâu.

Rõ ràng, edutainment sẽ không bao giờ có cùng mức độ sản xuất hoặc gameplay như một bản phát hành thông thường, nhưng nó vẫn là một phần của lịch sử game, chưa kể đến tuổi thơ tập thể của chúng ta. Những game thủ lớn lên cùng các game đó có lẽ sẽ rất thích có những game mới có chất lượng tương tự cho con cái của họ.

4. Game Bắn Súng Theo Đường Ray (Rail Shooter)

Để Kẻ Địch Tới Tìm Bạn

Trong một game bắn súng góc nhìn thứ nhất hoặc thứ ba, bạn điều khiển nhân vật của mình đi săn lùng những kẻ thù không ngờ tới. Tuy nhiên, trong game bắn súng theo đường ray (rail shooter), mục tiêu thay vào đó sẽ đến tìm bạn, dù bạn đang đi bộ hay bay trên bầu trời. Bạn có thể cho rằng điều này là thừa thãi, vì chúng ta đã đề cập đến game bắn súng hồng ngoại.

Thực vậy, nhiều game bắn súng hồng ngoại cũng là game bắn súng theo đường ray, chẳng hạn như House of the Dead đã nói ở trên, nhưng điều đó không có nghĩa là hai thể loại này loại trừ lẫn nhau.

Ví dụ, các game như Star Fox, Space Harrier và Sin and Punishment là game bắn súng theo đường ray với cách điều khiển truyền thống. Khi bạn không phải lo lắng nhiều về việc điều khiển nhân vật của mình, bạn có thể tập trung nhiều hơn vào việc bắn hạ kẻ thù đang lao tới và tích lũy điểm số khổng lồ.

Game bắn súng theo đường ray cũng rất tuyệt vời để tạo ra các game cực kỳ mãn nhãn, vì việc triển khai bom hoặc kỹ năng đặc biệt và chứng kiến mục tiêu đổ rạp hàng loạt mang lại cảm giác vô cùng thỏa mãn. Điểm số cao và hình ảnh ấn tượng sẽ là yếu tố hoàn hảo cho các game livestream trong thời đại hiện đại.

Hình ảnh gameplay rực rỡ của game Space Harrier, một đại diện cho game bắn súng theo đường ray.

3. Game Thể Thao Arcade (Arcade Sports)

Ít Chân Thực, Nhiều Niềm Vui Hơn

Phần lớn các game thể thao được phát hành ngày nay đều tập trung vào tính chân thực, cấp phép sử dụng những cầu thủ mới nhất và nóng hổi nhất, cùng với việc thiết lập sơ đồ điều khiển phức tạp nhất để mô phỏng giải đấu một cách trung thực nhất có thể.

Ổn thôi nếu bạn thích tính chân thực, tôi đoán vậy, nhưng ở các thế hệ trước, khi tính chân thực chưa thực sự được xem xét, các game thể thao tập trung nhiều hơn vào việc có nhịp độ nhanh và vui nhộn hơn bất cứ điều gì khác.

Các game thể thao arcade như NBA Jam hoặc NFL Blitz đã loại bỏ hầu hết các yếu tố chi tiết phức tạp của môn thể thao tương ứng, giảm bớt mọi thứ chỉ còn một vài nút bấm và cần điều khiển. Một phần của sự thú vị của thể thao ngoài đời thực là hầu như ai cũng có thể chơi được, và đó cũng có thể là niềm vui của game thể thao.

Có rất ít game thể thao trong thời đại hiện đại chọn cách tiếp cận này, nhưng chúng thường là các sản phẩm nhỏ và thường tạo ra các môn thể thao giả tưởng hơn là sử dụng bất cứ môn nào chúng ta đã biết. Hãy tưởng tượng một game thể thao có nhịp độ cực nhanh, dễ tiếp cận sẽ gây sốt đến mức nào với mức độ sản xuất mà các game thể thao hiện tại có được.

Cảnh ném bóng rổ trong game NBA Jam, minh họa sự kịch tính của game thể thao arcade.

2. Game Bắn Súng Vòng Lặp (Looping Shoot ‘Em Up)

Khắp Thế Gian

Thể loại game bắn súng (shoot ‘em up) điển hình, cả trong quá khứ và hiện tại, đều có các màn chơi tự động cuộn với kẻ thù xuất hiện theo các hình dạng và mô hình cố định. Đó là một cách hay để mô phỏng một con tàu đơn độc bay vào lãnh thổ nguy hiểm của kẻ thù. Tuy nhiên, nếu bạn muốn miêu tả một con tàu bảo vệ lãnh thổ của riêng mình, một cách tiếp cận tốt hơn sẽ là game bắn súng vòng lặp.

Trong các game như Defender hoặc Fantasy Zone, con tàu của bạn có quyền tự do di chuyển trên toàn bộ bản đồ ngang, với kẻ thù xuất hiện ngoài tầm nhìn của bạn theo những khoảng thời gian cố định. Bạn có thể không nhất thiết phải bảo vệ một mục tiêu thực sự, nhưng đó chắc chắn có thể là một yếu tố.

Chủ yếu, đó chỉ là việc bắn hạ tất cả chúng mà không bị bắn trúng, điều này khó hơn vẻ ngoài khi mục tiêu đến từ cả hai phía.

Đặc biệt, Fantasy Zone đã thêm các yếu tố thú vị như cửa hàng bán phụ tùng để nâng cấp tàu của bạn ngay lập tức. Game bắn súng thông thường đã tồn tại đến thời hiện đại, vì vậy cũng công bằng khi các game vòng lặp có cơ hội của mình.

Gameplay đầy màu sắc của game Fantasy Zone, ví dụ về game bắn súng vòng lặp.

1. Game Bắn Súng Ống (Tube Shooter)

Dấu Ấn Của Công Nghệ 3D Sớm

Có lẽ là một trong những thể loại ít được biết đến nhất trong lịch sử game là game bắn súng ống (tube shooter), đến mức rất có thể bạn thậm chí không biết chúng tôi đang nói về cái gì.

Phổ biến tại các khu arcade vào đầu những năm 1980, chỉ có hai ví dụ về game bắn súng ống xuất hiện trong tâm trí: Gyruss và Tempest. Khái niệm này tương tự như game bắn súng thông thường, nhưng thay vì màn hình ngang hoặc dọc, nhân vật của bạn di chuyển theo một vòng tròn quanh chu vi màn hình, bắn các mục tiêu bay về phía bạn như thể chúng đang ở trong một đường ống.

Đó là một cách tuyệt vời để khoe các khái niệm và công nghệ game 3D sớm. Tempest 2000 thậm chí còn là một tựa game ra mắt cùng hệ máy Atari Jaguar vào năm 94, dù giá trị của điều đó có là bao nhiêu. 3D ngày nay không cần phải phô trương nữa, nhưng đây là một dạng điều khiển game mới lạ chưa bao giờ thực sự có được vị trí nổi bật của mình.

Với đồ họa phức tạp hơn ngày nay, bạn có thể mô tả đủ loại quái vật kỳ quặc đang bò lên một đường ống về phía bạn, điều này sẽ rất tuyệt vời cho thẩm mỹ khoa học viễn tưởng hoặc thậm chí là kinh dị.

Màn chơi đầu tiên của game Tempest, một trong số ít game thuộc thể loại bắn súng ống (tube shooter).

Kết luận:

Lịch sử ngành công nghiệp game đầy rẫy những ý tưởng đột phá và sáng tạo, và không phải tất cả đều tồn tại và phát triển thành các thể loại lớn như RPG hay FPS ngày nay. Chín thể loại game mà chúng ta vừa điểm qua – từ phiêu lưu văn bản cần trí tưởng tượng đến bắn súng ống phô diễn 3D sơ khai – đều mang trong mình những cơ chế độc đáo và trải nghiệm chơi game riêng biệt mà ít thấy ở các game hiện đại.

Sự lụi tàn của chúng là một phần tự nhiên của sự tiến hóa, nhưng điều đó không có nghĩa là giá trị của chúng đã mất đi. Ngược lại, trong bối cảnh thị trường game ngày càng cạnh tranh và tìm kiếm sự đổi mới, việc nhìn lại quá khứ có thể mang lại nguồn cảm hứng bất ngờ. Một nhà phát triển tài năng có thể tìm thấy trong những lối chơi cũ kỹ này tiềm năng để tạo ra một tựa game đột phá, kết hợp cảm giác hoài cổ với công nghệ hiện đại.

Liệu chúng ta có thấy sự tái sinh của game bắn súng hồng ngoại trên các thiết bị VR, hay một game chiến thuật giải đố thế hệ mới với cốt truyện sâu sắc? Khả năng là vô tận. Cộng đồng game thủ Việt Nam, với sự đa dạng và tình yêu dành cho cả game mới lẫn game kinh điển, chắc chắn sẽ đón nhận nồng nhiệt những tựa game dám “lội ngược dòng” và làm sống lại những viên ngọc quý bị lãng quên này.

Bạn nghĩ sao về những thể loại game này? Bạn có muốn thấy thể loại nào được hồi sinh nhất không? Hãy chia sẻ ý kiến của bạn dưới phần bình luận nhé!